Select Page

Vroege kerk: water of bloed.

by | Aug 4, 2017 | Uncategorized | 0 comments

Vroege diversiteit (water of bloed)

 


In orthodoxe beschrijvingen van het ontstaan van het christendom wordt meestal uitgegaan van een homogene steeds verder door Gods genade groeiende groep, mensen geleid door de Heilige Geest en gefocust op Jezus Christus, de uit een maagd geboren Zoon van God, die zijn leven gaf tot vergeving van de zonden van de wereld. In feite zou de diversiteit onder de volgelingen van Jezus wel eens niet minder geweest kunnen zijn dan hij nu is in de 21ste eeuw, met katholieken, gereformeerden (van allerlei  kleur), lutheranen, remonstranten, evangelischen, pinkster, vergadering, Jehova Getuigen, Zevende Dag adventisten, Mormonen, Anglicanen, Apostolischen, Grieks orthodox, Koptisch etc. etc. etc.

 

De bewegingen die er na de dood (en vermeende opstanding) van Jezus ontstonden hadden nog geen Nieuw Testament om er enige cohesie aan te verlenen. We weten nu dat er allerlei stromingen ontstonden allemaal met hun eigen evangeliën (verhalen over Jezus) en andere geschriften. Ik noem maar een paar waar we van afweten: Het evangelie van de Nazarenen, van de Ebionieten, van de Hebreeën, van de Egyptenaren, van Thomas, van Petrus, van Maria, van Philippus, van de Waarheid, van de Verlosser, de openbaringen van Petrus, van Paulus etc. etc.

 

De canon

Pas in de vierde eeuw slaagde de hoofdstroom erin om op bevel van de Romeinse keizers vast te stellen welke geschriften als door God geïnspireerd en onfeilbaar konden worden gezien. De andere geschriften en de bijbehorende en afwijkende stromingen verdwenen toen langzaam maar zeker uit beeld. Een zeer belangrijke stroming rond de presbyter Arius (256-336) had gemakkelijk de christelijke hoofdstroom kunnen worden als Romeinse keizers zich uiteindelijk niet tegen hem hadden uitgesproken. Was dit gebeurd dan had het standaard christendom meer trekken gehad die je bijvoorbeeld bij de Jehovagetuigen tegenkomt en was Jezus niet de eeuwige God geweest zoals de Vader God is. “Er was een tijd”, zei Arius, “dat hij (de Zoon) er niet was” en hij was duidelijk ondergeschikt aan de Vader. Geen drie-eenheid dus.

 

Arianen

Keizer Constantijn, die zichzelf net (min of meer) tot het christendom had bekeerd, vaardigde bijvoorbeeld het volgende bevelschrift uit, dat overeenkwam met de belijdenis die op de  Synode van Nicea (325) was vastgesteld:

“Vervolgens, mochten er door Arius geschreven stukken gevonden worden, dan moeten ze direct aan de vlammen gevoerd worden, zodat niet slechts de slechtheid van zijn leer vernietigd wordt, maar er ook niets over zal blijven dat aan hem zou kunnen herinneren. En ik geef hierbij het openbare bevel dat als er iemand ontdekt wordt die geschriften van Arius heeft verborgen en ze niet onmiddellijk heeft aangebracht en doen verbranden, dat zijn straf de dood zal zijn…..”
— Bevelschrijft van keizer Constantijn tegen de Arianen [17]

 

Constantijn veranderde overigens later van gedachte (335) en verbande de tegenstander van Arius, Athanasius, een aantal keren. Uiteindelijk werd hij zelfs vlak voor zijn dood door een Ariaanse priester gedoopt. Volgende keizers stonden helemaal achter het Arianisme en die overtuiging ging in de vierde eeuw als wildvuur door het kerkelijke bestaan, totdat Keizer Theodocius de kant van de drie-eenheid koos  en de geloofsbelijdenis van Nicea weer in ere werd hersteld.
Je kon zulke ketterse boeken dus beter maar niet in je bezit hebben en kloosterbibliotheken werden dan ook theologisch gezuiverd. Niet alle monniken hadden daar vrede mee en er moet ook veel een tijdlang verstopt zijn geweest. Die zouden de tand des tijds niet lang overleven, tenzij zij in het droge zand van de woestijn begraven werden. In 1947 werd een grote gesloten kruik gevonden diep in het woestijnzand bij Nag-Hammidi in Egypte. Daarin bleken allerlei ketterse geschriften te zitten, waardoor we nu ook toegang hebben tot teksten waarvan we vroeger alleen maar wisten dat ze hadden bestaan. (Jezus, Johannes en Nag-Hammadi)

 

Een vijftal grote stromingen springen eruit: De Marcionieten, Joods-christelijke groepen, de Proto-orthodoxe groep (later de hoofdstroom), Montanisten en Gnostici.  Ieder met diverse substromingen.

 

Marcionieten.

De Marcionieten waren een groepering rond Marcion (85­-160) Marcion werd geboren in Sinope (nu Sinop) aan de  Zwarte Zee in

Noord Turkije. Marcion was gefascineerd door Jezus en wellicht de enige die nog enig begrip had van wat Paulus had willen zeggen. Met het Oude Testament en zijn wrede god, had hij overigens niets. De vroegste lijst die wij hebben van door God geïnspireerde geschriften is van Marcion afkomstig. Hij bestaat uit 11 boeken, tien brieven van zijn geliefde Paulus en één evangelie, waarschijnlijk gebaseerd op Lucas, maar bewerkt zodat iedere verwijzing naar het Oude Testament ontbreekt. Zijn kerk werd enorm populair en in Klein Azië zelfs de hoofdstroming. In de vijfde eeuw werden reizigers nog gewaarschuwd niet ongemerkt  een kerk binnen te stappen om in het midden van Marcionische ketters te belanden.

 

Joods-christelijk of Christelijk-joods

Joods-christelijke groepen waren wijdverspreid en vermoedelijk het sterkst in Syrië en Egypte. Ze conformeerden zich langzamerhand steeds meer aan de theologie van de minder Joodse stromingen. Van de Nazarenen en zelfs groepen Ebionieten werd later gezegd dat ze in de maagdelijke geboorte waren gaan geloven. 

In de 19deeeuw ontstond een nieuwe beweging van Joden die Christus als hun Messias wilden zien, later bekend als Messiaanse Joden. Zij proberen naast hun geloof in Christus en acceptatie van het Nieuwe Testament vast te houden aan onderdelen van de Joodse traditie.

Montanisten.

Montanisten waren de “pinksterchristenen” van de eerste eeuwen. 
 De beweging ontstond rond 160-170 in Phrygië en werd geleid door ene Montanus, die tezamen met een aantal profetessen, o.a. Priscilla en Maximilla visioenen ontvingen en doorgaven en benadrukten dat het einde nabij was. Na haar zou er geen profetes meer optreden, had Priscilla nog gezegd voor haar dood in 179. Toen het “Nieuwe Jeruzalem”  maar niet kwam, werd de beweging meer gedemocratiseerd en konden ook anderen dan de leiders visioenen ontvangen die dan wel door de leider van de gemeente beoordeeld moesten worden. Van hun belangrijkste “theoloog”, Tertullianus, weten we dat ook het uitdrijven van demonen de groepering karakteriseerde. Ze breidden zich uit naar Thracië, Antiochië, Rome, Galliëen Noord-Afrika. De groep raakte in de vierde eeuw in diskrediet bij de Katholieke hoofdstroom, maar tot in de achtste eeuw werden ze gesignaleerd.

 

Gnostici

Deze beweging wordt vaak herleid tot Valentinus (stierf na 155) maar bestond uit verschillende substromingen. Gnostische ideeën deden ook voor Jezus al de ronde. Door de christelijke gnostici werd de God van het Oude Testament ook niet gezien als de vader van Jezus. Deze wrede God was meer een symbool van het kwaad. Kennis (gnosis) komt tot je in geestelijke ervaringen met de “Christus-in-je”. Veel van de boeken gevonden in de Nag-Hammidi verzameling hadden een gnostisch karakter. Het geloof dat je kennis kon ontvangen van de bron van alle kennis, kon ook wel eens geleid hebben tot het onbeschaamd uitbrengen als feitelijk van allerlei “evangeliën”, bijv. van Thomas en “openbaringen” bijv. de Openbaringen van Petrus. Het NT evangelie van Johannes, heeft m.i. ook sterke gnostische trekjes, wat de gebruikte terminologie verklaart en ook waarom het zo afwijkt van de andere evangeliën.

Er is weinig bekend over een aparte gnostische kerkstructuur, de gnostische ideeën kwamen in allerlei lagen van de kerk voor.

Door het water of het bloed.

 

Wat mij opvalt is dat het basis idee waar  Paulus van Tarsus mee speelde heel lang niet echt begrepen werd. Dat basis idee was dat God zijn Zoon opgeofferd had om verzoening te doen  voor de zonden van de mensen. God had zo’n offer nodig om Zijn relatie met de mens weer te kunnen herstellen. Deze verzoening kon je je toe-eigenen door in de Zoon te geloven. Redding komt door het bloed!

 

Je ziet dat sterk gestileerd en glad vormgegeven terug in de evangelische bewegingen van de laatste 150 jaar, maar in de beschrijving door ene Lucas van de toespraken van Paulus is daar niet echt veel van te merken. Hier verkondigt Paulus Jezus als redder voor Israël, als een Messias die het Koninkrijk van God zal gaan herstellen ten behoeve van zowel de Israëlieten als anderen die in Jezus willen geloven. De opstanding van Jezus is het bewijs ervan.

 

Zelfs zijn beroemde toespraak op de Areopagus in Athene lijkt nergens op wat Billy Graham ervan gemaakt zou hebben😊! Dit dan allemaal volgens Lucas (eind eerste eeuw?!). Wat je ook in de literatuur van de kerkvaders tegenkomt is veel meer een nadruk op het naleven van de instructies die Jezus in de evangeliën zou hebben gegeven, te beginnen met een nieuwe start door een onderdompeling in water, eigenlijk een beetje hetzelfde dat Johannes de Doper gewoon was te doen en een uitkijken naar de wederkomst en herstel van het Koninkrijk van God. Redding  door het water.

Bronnen: 
Bart D. Ehrman: Lost Scriptures en Lost Christianities
Geza Vermes: Christian Beginnings
Charles Freeman: A New History of Early  Christianity
G. P. Luttikhuizen: De veelvormigheid van het vroegste Christendom

 

 

 

Submit a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *